जब कुनै बहस झगडमा परिवर्तन हुन लाग्छ, त्यहाँ गालीको पोर्रा छुट्छ। यो बहस र झगडा दुई पुरुषबीच भए पनि गोली भने महिला अधारित हुन्छ। कुल मिलाएर गालीहरुको केन्द्रमा महिला नै हुन्छन्।
यस्ता गालीहरुलाई मानिसहरुको शब्दकोषबाट हटाउने उद्देश्यले दुई युवतिहरुले ‘द गाली प्रोजेक्ट’ शुरु गरे। जसले गालीहरुको अन्य विकल्प दिन सकियोस।
यो प्रोजेक्टसँग सम्बन्धिच मुम्बईकी नेहा ठाकुर भन्छिन्, ‘हामीले हेरिरहेका छौं, ओभर द टप –ओटीटी) प्लेटफर्म वा अनलाईनमा जो सीरीज आइरहेका छन्, त्यसमा धेरैभन्दा धेरै भाषा नराम्रो हुँदै गइरहेको छ। जब हामी युवा वा मानिसहरुमा गालीको प्रयोगबारे प्रतिक्रिया माग्थ्यौं, उनीहरु भन्थे, यसमा आपत्ति के छ ? इट्स फर फन।’
नेहाका अनुसार ‘आजकलको माहोलमा रिस उठ्नु र गाली गर्नुको कारण कैयौं छन्। जस्तै सरकारसँगी असन्तुष्टि, आउँदा जाँदा समस्या, जागिर, रिलेशनसिप। मानिसहरुमा तनाव यति बढेको छ कि गालीहरु मुखबाट निस्कनु स्वभाविक जस्तै लाग्छ। त्यसैले गाली प्रोजेक्ट ल्याउनुको उद्देश्य के भने, गालीमा थोरै परिवर्तन होस। त्यसमा जागरुकता ल्याउनु पनि उद्देश्य हो। दुई पुरुषबीचको लडाईँमा पनि महिलामाथि गाली, जातिगत भेदभाव वा समुदाय विशेषमा दिइने गालीको सट्टा यस्तो गालीको प्रयोग गर्नुहोस्, जसले गाली खानेलाई पनि दुःख नलागोस र तपाईँको रिस पनि मरोस। हाम्रो प्रयास गालीहरुको एक कोष बनाउनु हो। जसमा महिला विरोधी गाली नहुन्, जातीय वा समुदायमा भेदभावपूर्ण नहोस र अपमान वा सानो देखाउने नहोस्।’
यो प्रोजेक्टबारे थप जानकारी दिँदै कम्युनिकेशन कन्सल्टेन्ट तमन्ना मिश्रा भन्छिन्, ‘हामी मानिसहरुलाई गाली गर्नबाट रोक्न खोजिरहेका छैनौं। हामी उनीहरुलाई यस्ता शब्दको विकल्प दिइरहेका छौं, जसमा तपाईँ आफ्नो कुरा पनि भन्नु हुन्छ र रमाइलो पनि हुन्छ।’
उनी अगाडि थप्छिन्, ‘यो प्रोजेक्ट शुरु गर्नका लागि हामीले एक गूगल फर्म बनायौं र आफ्ना साथी, नातेदार र अन्य मानिसहरुलाई यो फर्ममा आफूलाई मन परेको गाली तर महिला, जातीय वा समूदायलाई टार्गेट नभएको गाली लेख्न भन्यौं। हामीले करिब ८ सय शब्द पायौं जसमा ४० प्रतिशत शब्द यस्ता थिए जसले कुनै न कुनै रुपमा लैगिंग र जातीय अवस्था देखाउँथे। तर यी मध्ये ५०० शब्द यस्ता थिए जसलाई हामी क्लीन भन्न सकिन्थ्यो।’
यो सूचीमा जम्मा भएका शब्दहरुको अर्थ बुझ्न र जान्नका लागि नेहा र तमन्नाले पहिला ती राज्यमा रहेका आफ्ना साथीहरुसँग कुरा गरे। शब्दहरुको जाँच, परीक्षण र अर्थ बुझेपछि उनीहरुले ती शब्दलाई सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गर्न शुरु गरे। उनीहरुका अनुसार धेरैको प्रतिक्रिया राम्रो थियो। तर, केहीले भने यस्ता क्लीन गाली गरेर गाली गरेको फिल नभएको बताएका थिए।
तमन्ना मिश्राले भनिन्, ‘हामी सामाजिक सञ्जालहरुमा यस्ता शब्दका मेमे बनाएर पोस्ट गर्छौ। हामी गालीको शब्द परिवर्तन गरेर मानिसहरुको सोँच परिवर्तन गर्न चाहन्छौं। तर यो प्रक्रिया सुस्त हुनेछ। तर हामीलाई के थाहा छ भने हरेक पटक बलबाट परिवर्तन आउँछ भन्ने हुँदैन। केही परिवर्तन रमाइलोसँग पनि ल्याउन सकिन्छ। यो हाम्रो प्रयास हो। जस्तै केही शब्द हामीलाई फन्नी लागे भने सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गरिदिन्छौं। जसबाट मानिसहरु विस्तारै बानी पर्दै जान्छन्।’
तमन्ना र नेहाले आफ्नै तरिकाबाट मानिसहरुमा गाली दिने मानसिकतामा परिवर्तन ल्याउन चाहन्छन्। तर, हाल उनीहरु शुरुआती चरणमा छन्। उनीहरुले भविष्यमा गालीहरुको संगालो पुस्तक पनि प्रकाशित गर्ने तयारी गरेका छन्। तर गाली गर्ने अपसंस्कृति र त्यसमा महिलाहरुलाई तल्लोस्तरमा देखाउने प्रवृति र परम्परा कहाँबाट शुरु भयो होला भन्ने प्रश्न उठ्छ।
जानकारहरु गाली गर्ने चलन भाषा बनेपछि शुरु भएको हुन सक्ने मान्छन्। हिन्दी र मैथेली साहित्यकी लेख कउषा किरन खान भन्छिन्, ‘यो भन्न कठिन छ गाली कहिले शुरु भयो तर, समाज विकासक्रममा राम्रो र नराम्रोबारे बुझेपछि गालीहरुको शुरुआत भयो होला। किनकी गाली फरक तरिकाले रिस व्यक्त गर्ने तरिका हो।’
लोक गीतमा गाली
तरपनि लोक गीतमा गालीहरुको प्रयोग हुन्छ। त्यहाँ सम्धी, बेहुलाकी फुपुलाई गाली हाँसी मजाकका लागि दिइन्छ। त्यहाँ कसैलाई तल्लो स्तरको देखाउन गाली दिँदैन, बरु आपसी सामाजिक सौहार्द बढाउनका लागि गाली दिइन्छ।
पद्मश्री डा. शान्ति जैन संस्कृतकी प्रोफेसर भइसेकी हुन्। डा. जैन लेख कउषा किरनको कुरालाई अगाडि बढाउँदै भन्छिन्, ‘बिहेपछि जेभार गाउने चलन छ, जसमा गाली गर्ने परम्परा छ।’
उनी भन्छिन्, ‘तुलसी रामायणमा पनि यस्तो छ। जब राको बिहे हुन्छ, सीताकी भाउजु निकै प्रेमपूर्ण ढंगबाट उनीसँग मजाक गर्छिन् र गाली दिन्छिन्। लोकसाहित्यमा पनि गालीको प्रयोग भएको पाइन्छ। मानिसरु जब झगडा गर्थे उनीहरु गाली दिन्थे। तर क्रोधमा दिइने गालीको फरक प्रभाव छ।’
गालीहरुको उपयोगबारे लेखक उषा किरन भन्छिन्, ‘साहित्यमा पनि गालीहरु हुँदैनथ्यो। निकै परिष्कृत हुन्थ्यो। जस्तै संस्कृत, पाली, प्राकृत र दक्षिणको भाषाहरु जो संस्कृतबाटै विकसित भएका हुन्। ती लोकजीवनका भाषा थिए। त्यसमा लिखित गालीहरु देखिँदैनन्। संस्कृतमा गाली छैनन्। बस दुष्ट र कृपण जस्ता शब्द देखिन्छन्। तर १००० वर्षदेखि जब मानिसहरु बाहिरबाट आउन थाले त्यो बेलादेखि गालीहरु विकसित भए होलान्।’
तर गालीहरुको यो अपसंस्कृतिमा महिलाहरुको नाम किन जोडिन थाल्यो ? यसको जवाफमा उनी भन्छिन्, ‘वैदिक कालमा महिला र पुरुष बराबर थिए। तर पछि स्त्रीहरुको महत्व घट्न थाल्यो र पुरुषहरुको वर्चस्व बढ्न लाग्यो। र महिलाको सुरक्षाको दायित्व पुरुषमाथि पर्न थाल्यो। विस्तारै विस्तै स्त्रीहरु पुरुषको प्रतिष्ठाको विषय बन्न थाले। र युद्धमा कोही हार्यो भने उसले आफ्नी छोरी दिन थाले। यस्तै समयमा गालीको विकास भयो।
उनका अनुसार स्त्री सुरक्षा ठूलो विषय बन्यो र स्त्री पुरुषको सम्पत्ति बन्न थाले र त्यो सम्पत्तिलाई गाली दिन थालियो। यी गाली दिएर पुरुषले आफ्नो अहंकारको तुष्टि गर्न थाले। यसैप्रकारले यो चलन आधुनिक कालसम्म आइपुग्यो।
समाजशास्त्री तथा प्रोफेसर बदरी नारायाण् पनि मान्छन्, पहिलाको समाज वा आदिवासी समाजमा महिलाहरु प्रतिष्ठित मानिन्थे। तर पछि महिलाहरु इज्जतको प्रतिकका रुपमा मानिन थाले। इज्जत बचाउने हो भने त्यसलाई लुकानु पर्यो। महिलाहरु समाजमा कमजोर मानिन थाले। तपाईँ कसैलाई कमजोर वा तल्लो स्तरको देखाउँन चाहनु हुन्छ भने उसको घरकी आमा, छोरीलाई गाली गर्नुहोस। यही सोचाईँले महिलाहरु गालीको टार्गेट बन्न थाले।
डा. शान्ति जैन नारी शक्तिको कुरा भए पनि अझै पनि महिला दोयम दर्जामै रहेको बताउँछिन्। उनले पढेलेखेका महिलाहरु पनि प्रताडित भइरहेको बताइन्। उनी भन्छिन्, ‘तपाई कसैलाई अपमानित गर्न चाहनुहुन्छ भने, तपाईँ उसकी घरकी महिलालाई गाली गर्नु हुन्छ। यसो गरेपछि उसको चरम अपमान हुन्छ। र यसैले पुरुषको अहंकारलाई सन्तुष्ट गर्छ। कुनै परुषसँग बदला दिलु छ भने उसकी घरकी महिलालाई अपहरण गरिन्छ। महिला अपमान गर्ने माध्यम बने।’ (बीबीसीबाट अनुवाद)
